"Człowiek jest wielki nie przez
to,
co posiada, lecz przez to, kim jest;
nie przez to, co ma, lecz przez to, czym dzieli się z innymi"
„Oddawać własną krew, dobrowolnie i bezinteresownie, to gest o wysokiej
wartości moralnej i obywatelskiej. To DAR ŻYCIA… Niech dawcy krwi, którym
należy się wdzięczność wszystkich, będą coraz liczniejsi we wszystkich
częściach świata.”
(Jan Paweł II, Światowy Dzień Krwiodawców ‘2004)
Honorowe Krwiodawstwo
Polskiego Czerwonego Krzyża 1935 - 2000
Pierwszy w kraju
ośrodek zajmujący się problemami krwiodawstwa został utworzony w 1935 roku
przy Szpitalu Polskiego Czerwonego Krzyża w Warszawie. Otrzymał on nazwę
Instytutu Pobierania i Konserwacji Krwi.
Rok później Polski Czerwony Krzyż zorganizował w Łodzi Centralną Stację
Wypadkową, w skład której wchodził Ośrodek Przetaczania Krwi.
W pierwszych latach działalności obydwa ośrodki zajmowały się opracowaniem
zasad i podstaw lecenia krwią i ich popularyzacją.
W ostatnim roku przed wybuchem II wojny światowej działały w Polsce trzy
ośrodki przetaczania krwi. Dysponowały one około tysiącem stałych
krwiodawców.
W czasie wojny gwałtownie wzrosło zapotrzebowanie na krew. Masowo zgłaszać
się zaczęli honorowi dawcy krwi, a jako pierwsze oddały krew sanitariuszki i
pielęgniarki. W okresie Powstania Warszawskiego masowy, spontaniczny i
bezinteresowny udział, a w szczególności kobiet i młodzieży, należy do
najpiękniejszych kart historii Polskiego Czerwonego Krzyża.
Pierwsza stacja przetaczania krwi po wojnie powstała już w marcu 1945 roku w
Łodzi. Pracami jej w początkowym okresie kierował prof. Ludwik Hirszfeld.
Do 1950 roku utworzono 14 stacji krwiodawstwa dysponujących 6500 dawcami.
Pracami ich kierował Resort Pomocy Doraźnej i Krwiodawstwa zarządu Głównego
Polskiego Czerwonego Krzyża. Opracował on pierwsze regulaminy dla placówek
służby krwi i pierwszy regulamin organizacyjny krwiodawstwa w Polsce, Polski
Czerwony Krzyż prowadził werbunek dawców, pobieranie, konserwację i
wydawanie szpitalom krwi, szkolenie lekarzy w zakresie leczenia krwią oraz
organizował kursy dla personelu pomocniczego.
2 czerwca. 1958 roku Rada Ministrów powołała do życia Instytut Hematologii w
Warszawie. Służba krwi podporządkowana została resortowi zdrowia, Polski
Czerwony Krzyż zajmuje się odtąd zagadnieniami propagandy krwiodawstwa oraz
werbunkiem dawców honorowych.
W pierwszych latach działalności Instytut zajmował się usystematyzowaniem i
ujednoliceniem przepisów leczenia krwią oraz tworzeniem nowych placówek
służby krwi. Instytut prowadził także szkolenie fachowe pracowników nauki,
laborantów i techników.
Działalność Polskiego Czerwonego Krzyża w tym okresu skupiała się wokół
zagadnień propagandy i werbunku krwiodawców. Główne prace w tym zakresie to
wydawanie w masowym nakładzie plakatów, popularnych broszur, ulotek i innych
wydawnictw.
Wiele miejsca w działalności Polskiego Czerwonego Krzyża zajmowała akcja
uświadamiania, że oddawanie krwi jest nieszkodliwe. Do najczęściej
stosownych form propagandy należały prowadzone w zakładach pracy, szkołach i
innych instytucjach pogadanki, referaty i wykłady. Aktywiści PCK prowadzili
agitację bezpośrednio na stanowiskach pracy.
Wiele materiałów na temat krwiodawstwa publikowała prasa centralna i gazety
regionalne. Wiele audycji emitowały radio i telewizja.
Dla najaktywniejszych dawców organizowane były spotkania, podczas których
wręczano podziękowania, dyplomy, a najbardziej zasłużeni otrzymywali
pamiątkowe upominki i odznaczenia. W tym czasie organizowane były wyjazdowe
ekipy do zakładów pracy, podczas których pobierano krew od chętnych. Dużą
pomocą służyły zakładowe placówki służby zdrowia.
Kluczową rolę w rozwoju honorowego krwiodawstwa Polskiego Czerwonego Krzyża
odegrały Kluby Honorowych Dawców Krwi. Działały one w pierwszych latach przy
zakładowych i szkolnych Kołach PCK, a ostatnio stanowią podstawowe jednostki
organizacyjne Polskiego Czerwonego Krzyża. Rozwój klubów honorowych dawców krwi w latach 1960 - 1986 obrazuje
poniższa tabela.
Lp.
Rok
Ilość Klubów
HDK
Ilość
członków
l.
1960
26
800
2.
1970
374
20944
3.
1980
3986
328608
4.
1986
4415
353724
Kluby powstawały i działały we wszystkich środowiskach - w zakładach pracy,
w wojsku, milicji, szkołach, na uczelniach, w dużych i małych
miejscowościach.
Warto zauważyć, że najaktywniejsze kluby działały w tych zakładach pracy,
gdzie występowały najcięższe warunki pracy - w kopalniach, hutach,
stoczniach i na kolei. Pracownicy tych zakładów okazywali się naj ofiarniej
szymi, bezinteresownymi krwiodawcami PCK.
Celem każdego klubu było dążenie do maksymalnego zabezpieczenia krwi na
potrzemy służby zdrowia, propagowanie idei honorowego krwiodawstwa oraz
pozyskiwanie nowych dawców krwi w środowisku swojego działania. Dlatego też
przejęły one w skład swoich członków tych pracowników, którzy już oddawali
krew w chwili założenia klubu, ale przede wszystkim przeważającą większość
członków stanowiły osoby nowoprzyjęte do klubu. Pozyskiwaniu nowych dawców
służyły organizowane przez zarządy klubów konkursy np. “1 + 1” - każdy
członek klubu zwerbuje przynajmniej jednego nowego krwiodawcę.
W popularyzacji idei honorowego krwiodawstwa kluby wykorzystywały zakładowe
środki przekazu tj. gazety zakładowe i radiowęzły. Niemal wszystkie kluby
posiadały gabloty wystawowe, w których eksponowano osiągnięcia i umieszczano
informacje o pracy klubu.
Podstawowym zadaniem klubu obok pozyskiwania nowych krwiodawców było i jest
organizowanie honorowego krwiodawstwa PCK. Odbywa się to zazwyczaj w formie
stałych zbiorowych wyjazdów członków klubu do stacji i punktów krwiodawstwa.
Niektóre kluby organizują pobieranie krwi na terenie swojego zakładu pracy.
Dużą popularnością cieszyły się i nadal cieszą się akcje wyjazdowe w celu
oddania krwi dla chorych w Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie - Międzylesiu
i w Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi.
Rok 1989 to początek kryzysu w polskim krwiodawstwie.
Największy spadek nastąpił w ilości klubów HDK PCK - o 46%, stosunkowo
mniejszy w ilości członków klubów - o 37% i oddanej przez nich honorowo krwi
- o 21%.
Warto podkreślić fakt, że udział krwi pobranej honorowo w stosunku do
ogólnej ilości pobranej krwi nie wykazuje tendencji spadkowej. Świadczy to o
tym, że likwidacji uległa stosunkowo duża ilość klubów małych, zrzeszających
niewielu dawców.
Przyczyny spadku ilości dawców krwi i oddanej przez nich ilości krwi są
różnorodne i skomplikowane. Należą do nich z całą pewnością zmiany ustrojowe
w kraju, przejście z gospodarki realnego socjalizmu do gospodarki
wolnorynkowej. W przeważającej ilości kluby działały w państwowych zakładach
pracy, z których wiele w ostatnich latach uległo likwidacji lub
prywatyzacji. W wielu zakładach pracy nastąpiły zwolnienia grupowe,
wystąpiło zjawisko bezrobocia. Te czynniki miały zasadniczy wpływ na
działalność klubów HDK. Wraz z likwidowanymi zakładami upadły działające w
nich kluby. Wśród zwalnianych pracowników znaleźli się honorowi dawcy krwi.
Właściciele prywatnych firm niechętnie patrzą na płatną nieobecność w pracy
spowodowaną oddaniem krwi przez pracownika.
Wiele rozgoryczenia wywołał fakt likwidacji przez Sejm RP tytułów
honorowych, w tym tak bardzo cenionego “Zasłużony dla Zdrowia Narodu”.
Honorowi krwiodawcy PCK poczuli się oszukani, nie mogą zrozumieć dlaczego
władze i społeczeństwo nie doceniają faktu oddania kilkudziesięciu litrów
życiodajnej krwi. Są to tylko niektóre przyczyny spadku ilości krwiodawców i
oddanej przez nich krwi.
Spadek ilości pobieranej honorowo krwi w kilku ostatnich latach spowodował
działania ze strony Polskiego Czerwonego Krzyża, zmierzające do jego
zahamowania i spowodowania wzrostu.
Polski Czerwony Krzyż opracował i realizuje “Ramowy program” z zakresu
krwiodawstwa obejmujący różne formy działalności oraz sposoby propagowania
idei honorowego krwiodawstwa, mające na celu stworzenie warunków do dalszego
promowania tej działalności.
Polska służba krwi przystąpiła do realizacji programu samowystarczalności
Polski w krew - opracowanego przez Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej
i Instytut Hematologii i Transfuzjologii.
W latach dziewięćdziesiątych w miejsce klubów zakładowych powstają kluby
lokalne, gminne, miejskie i rejonowe. Członkami tych klubów są honorowi
dawcy krwi mieszkańcy dzielnicy, gminy, miasta itp.
Wydaje się, że jest to tendencja prawidłowa i rokuje na przyszłość duże
efekty.
Nowum w ruchu honorowego krwiodawstwa są kluby działające przy instytucjach
kościelnych - parafiach, seminariach i klasztorach. Wykazują one dużą
aktywność i nadają idei honorowego krwiodawstwa nowe wartości.
W ostatnich latach spadek ilości klubów i ich członków został zahamowany,
obserwujemy stabilizację, a nawet wzrost szeregów krwiodawców. Nadzieją
napawa fakt licznego wstępowania w szeregi członków klubów młodzieży i
kobiet.
W końcu 2000 roku działały w kraju 2039 kluby HDK PCK. Zrzeszały one 209145
aktywnych krwiodawców. Członkowie klubów oddali honorowo 234791 litrów krwi.
W okresie 2000 roku kluby pozyskały 17212 nowych krwiodawców.
HONOROWE KRWIODAWSTWO ZA GRANICĄ
W większości państw
świata promocją, organizacją krwiodawstwa oraz pozyskiwaniem nowych dawców
krwi zajmują się narodowe Stowarzyszenia Czerwonego Krzyża i Czerwonego
Półksiężyca.
Ideologia i zasady Stowarzyszenia są bardzo bliskie powszechności,
dobrowolności, anonimowości i bezinteresowności krwiodawstwa, jako ruchu
mającego na celu niesienie pomocy drugiemu choremu i potrzebującemu
człowiekowi.
W niektórych krajach krwiodawstwo organizują stowarzyszenia autonomiczne.
Tak jest we Francji. Francuscy krwiodawcy zrzeszeni są we Francuskiej
Federacji Honorowych Krwiodawców. Federacja powstała 7 kwietnia 1961 roku i
działa pod patronatem Prezydenta Republiki i Ministra Zdrowia. Posiada ona
swoje struktury we wszystkich departamentach i miastach. Działają także
federacje branżowe np. pracowników poczty i telegrafów, pracowników kolei i
metra. Regionalne struktury ściśle współpracują z Oddziałami Instytutu
Pasteura (Stacje Krwiodawstwa), które finansują całość promocji i propagandy
krwiodawstwa. Pobór krwi odbywa się z wykorzystaniem ambulansów. Miejskie
organizacje krwiodawców uzgadniają z Instytutem terminy akcji i są
odpowiedzialne za zorganizowanie osób chętnych do oddania krwi. We Włoszech
działają cztery niezależne organizacje krwiodawców AVIS, FIDAS, FRATRES
(organizacje kościelne) i Krwiodawstwo Włoskiego Czerwonego Krzyża.
Organizacje te bardziej współzawodniczą i konkuruj ą między sobą niż
współpracują.
W krajach anglosaskich krwiodawstwo zorganizowane jest na zasadzie tzw.
Banków Krwi. Dawca ma w Stacji Krwiodawstwa swoje “konto krwi”, z którego
korzysta w przypadku choroby i konieczności transfuzji.
Koordynację krwiodawstwa w skali światowej sprawuje Międzynarodowa Federacja
Organizacji Honorowych Dawców Krwi - Światowa Organizacja Krwiodawców -
FIODS.
Działa ona od 4 grudnia 1955 roku.
Celem Federacji jest szerzenie idei całkowitej bezinteresowności daru krwi i
jego powszechności wg zasady “Ni race. Ni religion, Ni frontiere” - Krew
oddajemy drugiemu człowiekowi bez względu na jego kolor skóry, wyznanie czy
przynależność państwową.
Działalność FIODS - szerzone przez Federację idee mają szczególnie ważne
znaczenie w niektórych krajach Afryki i Ameryki Południowej, gdzie jeszcze
dzisiaj spotyka się przypadki handlu krwią.
Członkami FIODS są organizacje krwiodawców z 30 krajów Europy, 6 Azji, 24
Afryki, 15 Ameryki Północnej i Południowej oraz Australii i Oceanii.
Od 1994 roku aktywnym, pełnoprawnym członkiem FIODS jest Krajowa Rada
Honorowego Krwiodawstwa Polskiego Czerwonego Krzyża. Niektóre polskie Kluby
Honorowych Dawców Krwi PCK utrzymują z Federacją kontakty korespondencyjne.